شناسایی و بررسی بیماری زایی عوامل قارچی دخیل در بیماری لکه برگی آفتابگردان (helianthus annus l.) در استان آذربایجان غربی

آفتابگردان زراعی(helianthus annus)چهارمین منبع تولید روغن خوراکی در جهاناست. آفتابگردان در برابر طیف وسیعی از عوامل زنده و غیر زنده حساس می باشد.بیماری لکه برگی از مهمترین بیماری های اندام های هوایی این محصول به شمار می آید و سالانه خسارت قابل توجهی به محصول آفتابگردان وارد می کند. گونه های متعددی در ایجاد این بیماری دخیل هستند، ولی به طور عمده گونه های جنسalternaria، alternariasterو septoriaبه طور عمده در اکثر نقاط دنیا به عنوان عوامل اصلی بیماری لکه برگی آفتابگردان گزارش شده اند. در ایران دو گونه a. alternataوa. helianthi به ترتیب در کرمانشاه و سمنان از برگ های آفتابگردان جداسازی شده اند. علی رغم اهمیت این بیماری در استان آذربایجان غربی، به عنوان یکی از مهمترین قطب های تولید آفتابگردان در ایران، عوامل دخیل در ایجاد این بیماری ناشناخته باقی مانده اند. این مطالعه با هدف شناسایی و بررسی بیماری زایی قارچ های همراه با بیماری لکه برگی آفتابگردان در استان آذربایجان غربی انجام شد. همچنین تعیین گونه های بذر زاد مولد لکه برگی و ارزیابی میزان مقاومت ارقام رایج روغنی و آجیلی تحت کشت در مزارع استان در مقابل گونه رایج عامل بیماری از اهداف این تحقیق بود. در این مطالعه، 107 جدایه قارچی از برگ های دارای علایم جداسازی، خالص سازی و مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به خصوصیات ریخت شناختی، از جدایه های خالص سازی شده سه گونه alternariaalternata، stemphyliumvesicariumو bipolaris sp. شناسایی شد. گونه a. alternata بیشترین فراوانی را در میان جدایه ها داشت و به عنوان گونه غالب معرفی می شود. مطالعات مولکولی با تعیین توالی نوکلئوتیدی ناحیه its -rdna ، ژن gpd و ژن rpb2 در برخی از جدایه ها انجام گرفت. داده های توالی نوکلئوتیدیناحیهits و ژن gpd در تفکیکalternaria، stemphylium و bipolaris مناسب بود ولی قادر به تفکیک گونه های این جنس ها از هم نبودند. بر اساس تجزیه و تحلیل ترادف ژن rpb2جدایه های alternaria در چندین گروه قرار گرفتند. این که این گروه بندی به علت تفاوت های مربوط به جمعیت های مختلف گونه a. alternata است یا تفاوت بین گونه های مختلف را نشان می دهد نیازمند مطالعات دقیق تری است. به طور کلی داده های مولکولی با نتایج مطالعات ریخت شناسیتطابق داشت. بیماری زاییجدایه منتخب این گونه ها بر روی رقم اوروفلور بررسی شد. جدایه منتخب a. alternata و s. vesicarium در گلخانه علایمی مشابه علایم مزرعه-ای ایجاد کردند. در این بررسی آفتابگردان به عنوان یک میزبان جدید در جهان برای s. vesicariumگزارش می شود.bipolaris sp. را نیز می توان به عنوان یک بیمارگر ثانوی آفتابگردان قلمداد کرد. در این بررسی تنها گونه a. alternata به عنوان گونه بذرزاد مولد لکه برگی شناخته شد. همچنین sarocladium cf. strictum (میکوپارازیت) نیز برای نخستین بار در جهان به عنوان قارچ مرتبط با بذور آفتابگردان شناسایی شد. مقاومت نسبی شش رقم آفتابگردان شامل سه رقم آجیلی دورسفید، پسته ای، قلمی و سه رقم روغنی آذرگل، اوروفلور، master-op در شرایط گلخانه نسبت به سه جدایه از گونه a. alternata سنجیده شد. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین جدایه ها از نظر میزان بیماری زایی وجود دارد. قدرت بیماری زایی جدایه ها در بخش هایی بالایی و پایینی کانوپی نیز متفاوت بود. با اینکه ارقام مختلف واکنش های متفاوتی در مقابل بیماری داشتند، اما به طور کلی تمام ارقام در برابر بیماری آسیب پذیر بودند. این اولین مطالعه در زمینه تعیین مقاومت نسبی برخی ارقام آفتابگردان در مقابل بیماری لکه برگی در ایران می باشد.